تبیین نقش نماز جماعت در تعامل در روابط اجتماعی

بسمه تعالی

تبیین نقش نماز جماعت در تعامل در روابط اجتماعی

چکیده:

در مقاله حاضر سعی کرده ام نقش نماز جماعت در تعامل در روابط اجتماعی را از ابعاد مختلف با مثال هایی از قرآن و امامان و همچنین از سفارشات و نصایح حضرت امام (ره) به رشته تحریر در آورم, و همچنین تا حد امکان سعی شده که مقاله کتابخانه ای نوشته شود و از دیگر خصوصیات مقاله تازگی و سادگی آن می باشد همچنین علاقه به تحقیق در زمینه نقش نماز جماعت در تعامل در روابط اجتماعی, انگیزه بنده را در نوشتن و جمع آوری این مقاله دو چندان کرد, از نظر بنده نماز و خصوصا نماز جماعت به انسان نظم و ترتیب و هماهنگی بخشیده و همچنین کدورتها را از دل مومنین می زداید, نماز جماعت باعث میشود که مسلمانان از مشکلات هم باخبر شده و با اتحاد و همدلی مشکلات را از سر راه خود بردارند, و این اتحاد و همدلی در حالت عادی به سختی ایجاد میشد ولی از طریق نماز جماعت روابط اجتماعی بین مسلمانان قوی شده و باعث می شود که مردم بیشتر با یکدیگر در ارتباط بوده و در مشکلات و سختی ها یار و غمخوار هم باشند.

مقدمه:

در این مقاله ابتدا به بیان اهداف و اهمیت تحقیق اشاره شده و همچنین آثار نماز جماعت را از دو بعد دنیوی و اخروی مورد بررسی قرار داده ام و در گام بعدی دیدگاه احادیث و روایات نقل شده را در مورد نقش نماز جماعت و روابط اجتماعی بیان کرده و سپس به موضوع فرهنگ ایثار و انفاق اشاره شده و نقش نماز جماعت را در مورد احساس همدردی و مسئولیت مورد نقد و بررسی قرار داده و همچنین اشاره ای داشته ام به نقش والدین در نماز جماعت و در مرحله بعدی سعی شده به نقش فروتنی مسلمانان در نماز جماعت با یکدیگر که از نقش های موثر نماز جماعت با روابط اجتماعی و تعامل بین افراد جامعه میباشد پرداخته شود و همچنین دوست یابی و تاثیر نماز جماعت در این باره از موضوعات دیگر مقاله بنده بوده و آثار فرهنگی نماز جماعت در تعامل در روابط اجتماعی نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در نهایت پیشنهاد هایی برای هر چه بهتر شدن روابط و تعاملات میان نماز جماعت و روابط اجتماعی شده است امید است که رضایت خاطر خوانندگان را برآورده سازم.

بیان اهداف، اهمیت و ضرورت تحقیق

گرچه در زمینه نماز جماعت و تعامل در روابط اجتماعی و ارتباط بین آنها کتب متعددی به نگارش در آمده است ولی اهمیت این مسئله از نظر اسلام و قرآن و جایگاه آن در اجتماع ضرورت نگارش این مقاله را نشان میدهد. سخن گفتن در این مقاله هر چند به کرات، ارزش و زیبایی آن را بیشتر جلوه‌گر می‌سازد بنده نیز سعی کرده ام این تعامل و روابط را از جهت گوناگون بررسی نموده واهمیت والا نماز جماعت در بین مسلمین و اتحاد و همبستگی مسلمانان در نماز جماعت که نشان از اتحاد و تعامل مسلمانان در تمامی زمینه ها می باشد را بیان نمایم.

آثار نماز جماعت در تعامل روابط اجتماعی

الف) آثار دنیوی

«1-آشنایی مسلمانان با یکدیگر 2-رعب و وحشت دشمنان» 3-خوش بینی مردم 4-درمان نفاق 5-کفاره گناهان 6-استجابت دعا 7-در پناه خدا بودن

ب) آثار اخروی

1-مونس در قبر 2-عبور از صراط به آسانی 3-رهایی از آتش دوزخ 4-نجات از مراحل ترسناک قیامت 5-ترفیع مقام

بزرگترین اثر معنوی نماز در مسجد همان پاداش الهی است و نماز جماعت در مساجد مقدمه وحدت صفوف و نزدیکی دل‌ها و تقویت کننده روح اخوت است و نوعی حضور و غیاب بی‌تشریفات و بهترین راه شناسایی افراد است. نماز جماعتی که در مسجد تشکیل می‌شود بهترین و بیشترین و پاکترین اجتماعات دنیاست و نوعی دید و بازدید رایگان و آگاهی از مشکلات و نیازهای یکدیگر و زمینه ساز روابط اجتماعی آحاد مسلمین است.

نماز جماعت مسلمین در مساجد نشان دهنده قدرت مسلمین و الفت دل‌ها و انسجام صفوف است. تفرقه را می‌زداید و بیم در دل دشمنان می‌افکند. منافقان را مایوس می‌سازد و خار چشم بد خواهان است. نماز جماعت مساجد نمایش حضور در صحنه و پیوند امام امت است. «نمازجماعت،دلها را یکی،اندیشه‌ها را زلال، امید را افزون، عشق و دوستی را جهت‌دار، جهت‌ها را خدایی و زندگی را پاک از تشتت و زشتی می‌سازد. نمازجماعت، "محور و وحدت" و "معیارمحبت" است, نماز جماعت اتحاد و همبستگی مسلمین با یکدیگراست».

جایگاه مسجد و نماز جماعت در روابط اجتماعی

 

فراهم بودن زمینه حضور گروه‌های سنی مختلف در مساجد برای برپایی نماز جماعت، باعث خواهد شد مسجد به عنوان نهادی موثر در فرایند اجتماعی شدن و انتقال ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی و اجتماعی از نسلی به نسل دیگر عمل کند ارتباط وسیع و نزدیک گروه‌های مختلف سنی زمینه آشنایی و درک ویژگی‌های هر دوره سنی را برای افراد مختلف فراهم می‌آورد و موجب می‌شد رفتارها و تعاملات اجتماعی مردم متناسب با شرایط و مقتضیات سنی شکل گیرد , ضمن آنکه رواج اخلاق حسنه در تعاملات مردم در مساجد وبرپایی نماز چماعت و به تبع آن در محلات و خیابان‌ها و غلبه اصل خیرخواهی بر روایط اجتماعی، زمینه اجتماعی شدن ثانویه برخی از افراد و گروه‌هایی را که رفتار و کردارشان انطباق کامل با ارزشها و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی مطلوب را نداشت، فراهم می‌آورد و باعث میشد که افراد با یکدیکر و در کنار یکدیگر روابط اجتماعی وتعامل اجتماعی داشته باشند و در مشکلات و سختی ها یار و غمخوار هم باشند.

حضور در مساجد برای برپایی نماز جماعت و در کنار آن برقراری روابط صمیمانه بین اقشار مختلف باعث آگاهی اعضای یک محله، جامعه یا شهر از مسایل و مشکلات همدیگر می‌شد و همین امر به حل سریع و کارآمد مسایل و مشکلات کمک فراوانی می‌کرد توصیه دین اسلام به کمک و یاری مسلمانان به یکدیگر این فرایند را تسهیل می‌کرد و باعث می‌شد هیچیک از اعضای جامعه اسلامی خود را تنها و درمانده احساس نکند و همیشه برادر دینی خود را در مشکلات و سختی ها یار و غمخوار خود بداند.

تعاملات گسترده مسلمانان در مساجد برای برپایی نماز جماعت باعث ایجاد اعتماد و همبستگی اجتماعی بین آنان می‌شد. اصولاً اعتماد عمومی، زمینه زندگی سالم، آرامش روح و روان و بهزیستی در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود. شکل‌گیری و تقویت اعتماد عمومی در مساجد اثرات خود را در سایر اماکن و حوزه‌های اجتماعی مثل بازار، مکاتب و مکاسب، محاکم و … و در سایر مناسبات اجتماعی مثل ازدواج، روابط همسایگی، شراکت و … بر جای می‌گذاشت.

 نماز جماعت در مساجد زمینه آشنایی مسلمانان را با همدیگر فراهم می‌آورد و این آشنایی در محلات، محل‌های کسب و کار و طی تعاملات اجتماعی عمیق‌تر می‌شد. آشنایی افراد یک محله یا شهر و برقراری شبکه گسترده تعاملات و روابط بین فردی باعث شکل‌گیری نوعی نظام نظارت همگانی در جوامع اسلامی می‌شد که بدون نیاز به مراجع دولتی و رسمی تأمینی و نظارتی زمینه بروز ناهنجاری‌ها و جرایم اجتماعی را از بین می‌برد و بر مبنای اصل امر به معروف و نهی از منکر به ایجاد نظم اجتماعی، اعتماد عمومی، سلامت فردی و اجتماعی و محو مظاهر مفاسد اجتماعی در جامعه کمک شایانی می‌کرد.

نقش نماز جماعت درفرهنگ ایثار و انفاق

از دیگر برکات نماز جماعت اشاعه فرهنگ ایثار و انفاق است، که گاهی در حدّ اعلا و ممتاز مشاهده می‏شود.

جمع نمازگزارانی که در حال نماز از خدای مهربان هدایت و نعمت را مسئلت می ‏نمایند «صراط الذین انعمت علیهم...» به تبع این درخواست خود نیز گامی در جهت نعمت بودن برای سایر برادران خود برمی‏دارد. اعلام نیاز بعد از نماز و به دنبال آن اقدام عمل افراد، از شاخصه‏ های فرهنگ جمع نمازگزار است زمانی که آیات «اهدنا الصراط» خوانده می‏شود همگان هدایت را برای همنوعان خود می‏ خواهند، در واقع با دعای خود به دیگران احسان می‏کنند. در برخی از آیات نماز و انفاق قرین هم آمده ‏اند:

«وَالَّذِینَ صَبَرُواْ ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَأَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ» {1}

و هم در طلب رضای خدا راه صبر پیش می‏گیرند و نماز بپا می‏دارند و از آنچه نصیبشان کردیم پنهان و آشکار انفاق می‏کنند» «الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ * أُوْلَـئِکَ هُمُ الْمُوءْمِنُونَ حَقًّا لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ»{2}و نماز را با حضور قلب بپا می‏دارند و از هرچه روزی آنها کردیم (علم و جاه و مال) انفاق می‏کنند. آنها براستی و حقیقت اهل ایمانند و نزد خدا مراتب بلند و آمرزش و روزی نیکو (علم و ادب) مخصوص آنهاست.

بطور طبیعی اطلاع رسانی در مورد نیاز و مشکلات مردم محروم در حالت عادی امکان‏پذیر نیست و در صورت اقدام به اطلاع رسانی تنها بخش کوچکی از جامعه مطلع می‏شوند. اما حضور در جماعت این کار را سهل و ساده و به صورت مطلوب امکان‏پذیر می‏نماید. و اقشار مختلف مردم از هر گوشه و کنار شهر در اسرع وقت به ندای هل من ناصر برادران محروم خود لبیک می‏گویند و این رفتار و اعمال انسانی احساس عاطفی را رشد می‏دهد.

امام جماعت و نقش آن در روابط با جوانانامام‌جماعت، مهم‌ترین عضو مدیریتی مسجد است که می‌تواند با برنامه‌‌ریزی و عملکرد درست، زمینه مناسبی را برای پیش برد عوامل حضور مردم در مسجد، فراهم کند. درباره حضور‌ مردم و خصوصا جوانان در مسجد نیز عملکرد امام‌ جماعت، شخصیت ‌امام جماعت و چگونگی برخورد او با جوانان و نمازگزاران، در ایجاد و چگونگی نگرش جوانان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثر است,امام جماعت میتواند با برخوردهای درست و صمیمی خود در بین جوانان و مردم روابط اجتماعی را تقویت بخشیده و در حل مشکلات مردم با یکدیکر نقش موثر و مفیدی داشته باشد.

روابط و احترام میان امام جماعت و نمازگزاران، نباید در چارچوبی خشک و رسمی باقی بماند. و باید به روابط عاطفی بیانجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یکی از دوستان نمازگزار به شمار ‌رود. امام جماعت برای اینکه سطح روابطش را با نمازگزاران به این حد برساند باید به مسائل گوناگونی توجه داشته باشد و همواره نمازگزاران و خصوصا جوانان را همراهی کند. او می‌تواند در مشکلات، آنان را یاری کند، موفقیت‌هایشان را به آنان تبریک گفته، از ناراحتی و غم‌‌هایشان ابراز تأسف کرده و در موقع ناراحتی و مشکلات یار و غمخوار نمازگزاران باشد در چنین شرایطی الگوی درستی برای جوانان خواهد بود و نشان خواهد داد که برادران دینی همیشه در تمامی صحنه ها یار و غمخوار همدیگر هستند، هدایای کوچکی همچون عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگاری به نمازگزاران و مخصوصا نمازگزاری که تازه با نماز و مسجد انس گرفته تقدیم کند، در صورت امکان، روز تولدشان را به آنان تبریک بگوید و کارهای دیگر که با توجه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالی محل در برقراری و ایجاد ارتباط دوستانه و محبت آمیز مؤثر است.

بهتر است ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضوری محدود نشود. برقراری ارتباط کتبی نیز میان جوانان و امام جماعت بسیار مفید است. در این صورت، جوانان از اینکه امام جماعت به آنان احترام می‌گذارد و به شکل خصوصی، مطلبی را برای آنان بیان کرده، احساس شخصیت می‌کنند، به امام جماعت نزدیک شده و مطالبی را که نمی‌توانند بیان کنند کتبی با امام جماعت در میان می‌گذارند در نتیجه در چنین شرایطی وجود امام جماعت با اخلاق و خوش برخورد و با سواد نقش بسزایی در تعامل در روابط اجتماعی داشته باشد.

البته امام جماعت پیش از اینکه درباره جلب جوانان به مسجد و برقراری ارتباط با وی اقدام نماید، باید به‌طورکامل ازنیازها و روحیات، ارزش‌ها، خواسته‌ها، سلیقه‌ها، توان‌مندی‌ها و آسیب‌هایی که جوان را تهدید می کند و راه‌های رویارویی با آن آگاه باشد. در این صورت می‌تواند فعالیت‌ها و برخوردهای خود را با جوانان به شکلی تنظیم کند که علاوه بر رفع نیازهایشان، آنان را به مسجد بکشاند. در غیر این صورت، امید زیادی برای موفقیت امام جماعت در جذب جوانان به مسجد وجود ندارد.

شناخت موانع برقراری ارتباط عمیق و پایدار میان جوانان و امام جماعت، یکی از مهم‌ترین کارهایی است که امام جماعت باید برای رسیدن به این اهداف انجام دهد؛ چون آگاهی از این موانع، برای انتخاب راه کارهای درست در جهت رفع موانع لازم است بعنوان مثال شاید شخصی به شرکت کردن در نماز جماعت در مسجد با دوستان و همکلاسی های خود علاقه دارد ولی کس یا کسانی با تبلیغات منفی مانع از حضور ایشان در مساجد و در صفوف نماز های جماعت میشوند و در این مورد وظیفه امام جماعت است که با تدبیر و هوشیاری خود مانع و یا موانع را از سر راه شخص مورد علاقه به نماز و مسجد برداشته و با گفتن احادیث و روایات و مثالهایی از امامان و پیامبران و با روابط اجتماعی درست و بموقع کس یا کسانی را که مانع از شرکت نمازگزاران به شرکت در نماز جماعت میشدند را علاقه مند به نماز و مسجد کرده و آنها رابسوی مساجد بکشاند.{9}

 

همدردی و احساس مسئولیت و نقش نماز جماعت در این مورد

باحضورگسترده مسلمین در نماز جماعت پیوند عاطفی و معنوی نیز تقویت می یابد. حضور معنوی که عامل گسترش مشترکات معنوی می‏باشد، جمع نمازگزار را به همسویی و همفکری فرا می‏ خواند و این احساس در آنها به وجود می‏ آید که بنی‏ آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند و بنابراین نباید از درد و رنج همنوعان خود غافل بشوند.و همین احساس (احساس همدردی) از قوه به فعل تبدیل شده و افراد مؤمن را به سراغ دردمندان می‏ فرستد و با حضور فیزیکی و معنوی باعث تسکین آلام آنها می‏گردد.

در جبهه عمل نیز این رفتار به سایر مؤمنین انتقال داده می‏شود و عزم همگان برای رفع گرفتاریها و احیاء آرامش روانی در جامعه فراهم می‏گردد. همدردی و همدلی با مؤمنین در مکتب انسان ساز اسلام سرآغاز خردمندی است، بعد از ایمان به خدا، و در منابع روائی بدان توصیه شده است.

یکی از علل شاد کردن قلب مؤمن که در روایات به آن توجّه شده است این است که فرد مسلمان با انگیزه شاد کردن دل مسلمانی، با حضور سبز خود بار سنگین درد و رنج را از دوش برادردینی خود برداشته و خود را با او شریک درد می‏داند و عامل امیدواری برای آنهاست و از سوی دیگر احساس همبستگی، همکاری و مودت و دوستی بین اقشار مردم مسلمان زنده و با طراوت پابرجا می‏ماند و آثار مطلوب آن در پرورش و تربیت نسل آینده آشکار می‏گردد.

بی‏ شک شکوه و عظمت همدردی در نمازهای جماعت بیش از سایر اجتماعات خواهد بود و به علت حضور مستمر مردم بدین سان پایه ‏های بهداشت روانی در جامعه متزلزل و سست نخواهد شد و جامعه از ابتلا به بیماری دردناک (بی ‏تفاوتی) نجات پیدا خواهد کرد. به قول روانشناسان در اثر ممارست فکری و عمل مردم در سه وعده نماز جماعت به درونی شدن این افکار و رفتار منجر خواهد شد. و یک زندگی ایده آل و آرمانی را برای نسل امروز و آینده تدارک خواهد دید. احساس همدردی و همفکری زمانی پدیدار می‏گردد که برادری از درد و رنج برادرش مطلع شود و آن را درک کند و به داد بردادر دینی خود برسد.

این احساس در اجتماع جماعت نمازگزار به راحتی قابل رؤیت و لمس می‏باشد. که مؤمنان در کنار هم قرار گرفته ضمن عبادت از حال یکدیگر نیز باخبر می‏شوند و با هم تشریک مساعی می ‏نمایند و در صورت عدم حضور دوستی، سراغ او را می‏گیرند. و چه بسا در پی او به تکلّف نیز می‏ افتند. اسلام همدردی با سایر بندگان را امری ضروری تلقی می‏کند و آن را عامل ثبات و آرامش جامعه می‏داند. زمانی که سپاه معاویه به یکی از شهرهای بلاد اسلامی حمله می‏کردند و خلخال از پای زن یهودی درآوردند، مولای متقیان فرمودند: اگر مسلمانی از این غصه بمیرد جای سرزنش نیست. همدردی و همدلی در پایداری ارزش‏های اسلامی نقش خوبی را ایفا می‏کنند و یک حالت عرفان در دلها به وجود می‏ آورد که همگان را به سوی معنویت سوق می‏دهد.

(الکسیس کارل){3} می‏گوید: «احساس عرفانی جنبش است که از اعماق فطرت ما سرچشمه گرفته است و یک غریزه اصلی است، انسان همانطور که به آب نیاز دارد، به خدا [ومعنویّت [نیز محتاج است، اما آنچه که این احساس را پدید آورده یا بیزار کرده نقش اساسی را دارد.»{4}

امام صادق(ع) فرمودند: مؤمن برادر مؤمن است، چشم و راهنمای اوست به او خیانت نکند و به او ستم نکند و او را گول نزند و با او وعده خلاف نکند.{5}

در موردی دیگر امام چنین می‏فرماید: «مؤمن برادر مؤمن است چون یک تنند و اگر یکی را دردی رسد، در دیگر پاره ‏های تن دریافت می‏شود، و روحشان از یک روح است و براستی روح مؤمن به روح خدا پیوسته ‏تر است از پیوستن پرتو آفتاب بدان.»{6}

با توجه به توصیه‏ های امام بر همه مؤمنان لازم است که در هر حال از احوال یکدیگر باخبر بشوند و همیشه یار و غمخوار برادران دینی خود در تمام زمینه ها باشند تا عضوی از اعضاء پیکر اسلامی آرام نگیرد آنها نیز آرامش نداشته باشند.

نماز جماعت از دیدگاه روایات و احادیث

 فرهنگ اسلامی بر اساس رهایی انسان از تنهایی و حصار خود بنا گردیده است. هر یک از تعالیم و الزامات شرعی به نحوی جامعه را به سوی ضمیمه شدن تمامی انسان‌ها به یکدیگر پیش می‌برد. لذا اسلام به انسان توصیه دارد که برای سفر و حضر خود و در هر حرکت و سکون از تنهایی و تک روی بپرهیزد. در همین راستا و با در نظر گرفتن اهداف و آثار دیگر، او را به نماز جماعت تشویق می‌نماید و آنرا از هر عبادتی فراتر می‌داند.

پیامبر(ص) فرمودند: هر کس مقید به حضور در نماز جماعت باشد تحت هر شرایطی باشد از پل صراط همچون برق عبور می‌کند و به بهشت می‌رسد «امام رضا (ع) می‌فرمایند: نماز جماعت بدان جهت قرار داده شده که اخلاص، توحید، اسلام و عبادت خداوند آشکار و ظاهر باشد.

امام باقر(ع) فرمودند: سه چیز پوشاننده گناهان است 1-وضو گرفتن در هوای سرد 2-راه رفتن به سوی نمازها 3-محافظت بر نمازهای جماعت»  و همچنین پیامبر اکرم«ص» فرمودند: هر که نمازش را در مسجد و با جماعت بخواند به او گمان هر خیر و نیکی را داشته باشید.

همچنین در روایات آمده:

- شرکت دائم در مساجد و نماز جماعت انسان را از منافق شدن بیمه می‌کند.

- «نماز کسی که صدای اذان را بشنود و بی‌دلیل به مسجد نرود و در نماز جماعت شرکت نکند ارزشی ندارد.

- هر که نماز جماعت را دوست بدارد خدا و فرشتگان او را دوست دارند.»

- «پیامبر اکرم (ص) در مورد نماز جماعت فرمودند: نماز شخص با جماعت بهتر است از چهل سال نماز او در خانه‌اش » و «کسی که بدون عذر در جماعت مسلمان‌ها شرکت نکند نمازش پذیرفته نیست » و «هنگامی که اذان نماز را شنیدی هر چه سریع‌تر به مسجد بیا گرچه سینه خیز باشد .

 برکات نماز در مساجدو نقش آن در روابط اجتماعی

«نماز جماعت عامل نظم و انضباط ، صف بندی و وقت شناسی است و وحدت در گفتار، جهت و سمت هدف را می‌آموزد و کینه‌ها، کدورت‌ها و سوء ظن‌ها را از بین می‌برد و سطح دانش و عبودیت را در جامعه اهل نماز افزایش می‌دهد، روحیه فرد گرایی و انزوا و گوشه گیری را از بین می‌برد و نوعی مبارزه با غرور و خود خواهی را در بر دارد».

نقش والدین در تشویق فرزندان به نماز جماعت

پدر و مادری که فرزندشان را از کودکی به حضور در مسجد و خواندن نماز جماعت ترغیب وتشویق می‌کنند. و با صبر و حوصله هنگام حضور در مسجد فرزندان خود را به همراه می‌برند. فرزندان را علاقه مند به مسجد و نماز جماعت می‌کند و در نهایت این عمل به صورت عادت در می‌آید و وقتی بزرگتر شدند انجام نماز و خصوصا نماز جماعت نه تنهابرایشان سخت نخواهد بود بلکه برایشان دلپذیرو ساده و دلنشین نیزمیباشد. بنابراین ایجاد عادت از کودکی به خواندن نماز جماعت در مسجد از بهترین روشها برای انجام این عمل نیک در نوجوانی وجوانی است.امیرالمؤمنین (ع) فرمودند:«علموا اولادکم الصلوة و خذوهم بها اذا بلغوا الحکم»به فرزندانتان نماز بیاموزید. و به هنگام رسیدنشان به تکلیف مسأله نماز را جدی بگیرید. احادیث بسیار دیگری وجود دارد که یادگیری نماز، قرآن، علم و دانش و انجام مناسک دینی را از کودکی توصیه می‌کند. و ایجاد عادات نیک و پسندیده در فرزند را از کودکی لازم می‌شمارد ودر نهایت نماز جماعت باعث تعامل و همفکری بین جوانان و فرزندان عزیزمان گشته و روابط اجتماعی مثبت را بین جوانان تقویت می بخشد.

فروتنی مسلمانان در نماز جماعت با یکدیگر و تاثیر آن در روابط اجتماعی

در نظام تربیتی اسلام، فروتنی یکی از مهم ترین ویژگی های اخلاقی است که در سایه غلبه بر هوای نفس و تکبر، ایجاد می شود. مسجد و در کنار آن نماز(نماز جماعت) نیز به عنوان پایگاهی مذهبی که در تربیت دینی و اخلاقی مؤثر است، این جنبه شخصیتی ارزنده را در انسان تقویت می کند. مسجد و در کنار آن نماز جماعت با شیوه های گوناگون سبب تقویت فروتنی می شود؛ زیرا مسجد تنها به گروه ویژه ای از مسلمانان با سطح سواد و ثروت و جایگاه اجتماعی بالا تعلق ندارد، بلکه همه قشرهای جامعه اسلامی می توانند برای اجرای مراسم دینی خود، در خانه خدا حاضر شوند. حضور همه طبقه های اجتماعی در مسجد و ارتباط آنان با یکدیگر روابط اجتماعی صحیح را در میان مردم خصوصا میان مسلمین تقویت بخشیده ودر نهایت اتحاد و همدلی مسلمین را به دنبال خواهد داشت . در مسجد ثروتمندان با فقیران، عالمان با بیسوادان و جوانان با پیرها در ارتباطند. بی شک، کسی که در جریان روابط اجتماعی با افراد گوناگون ارتباط داشته باشد و از نشست و برخاست با قشرهای متوسط و ضعیف خودداری نمی کند، معمولاً از رفتارهای متکبر به دور می ماند. از سوی دیگر از نظر مقررات دینی در مسجد، همه افراد در یک سطح هستند و کسی حق ندارد نسبت به دیگران تکبر ورزد. آداب و مقررات مسجد برای همه یکسان است و کسی امتیازی بر دیگران ندارد و همه باید آداب مسجد را رعایت کنند. در نماز جماعت همه به یک شکل و در یک قالب کلی نماز می گذارند و کسی نمی تواند با تکبر و غرور خود را از دیگران برتر بداند و خارج از این چارچوب رفتار کندبعنوان مثال در مسجد نباید فاصله طبقاتی ایجاد شود یعنی بین ثروتمندان و فقیر رئیس و مرئوس و باسواد و بی سواد فرقی نباشد چرا که عابدان و زاهدان در پیش خداوند رحمان به یک قدر و اندازه می باشند. افزون بر اینکه نماز در مسجد سبب افزایش تقوا می شود و تقوا نیز در ایجاد فروتنی نقش مهمی دارد. 

بنابراین، با توجه به جنبه های آموزشی و دینی و اخلاقی و عبادی مسجد، که در راس آن نماز و آنهم نماز جماعت قرار دارد باید گفت مسجد به عنوان مهم ترین پایگاه دینی و اخلاقی با ایجاد و گسترش مفاهیم و تعالیم دینی در ایجاد فروتنی و روابط اجتماعی بین برادران دینی نقش مؤثری خواهد داشت. 

نقش نماز جماعت در یافتن دوست خوب 

یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در شکل گیری شخصیت انسان، دوست است. این موضوع در دین اسلام اهمیت بسیاری دارد. هم چنین اسلام ویژگی های دوست خوب را نیز بیان می کند,کسی که میخواهد برای خود دوست خوب داشته باشد باید آنرا در مسجد و در مراسمات دینی و مذهبی بجوید چرا که دوستی که اهل مسجد و نماز باشد بهتر از دوستی است که میانه خوبی با مسجد و خصوصا نماز ندارد بنابراین بهترین گزینه برای انتخاب دوست خوب داشتن روابط اجتماعی سالم و درست می باشد که اولین قدم در این راه شرکت در مراسمات دینی و مذهبی خصوصا شرکت در نماز جماعت می باشد. 

مسجد پایگاهی دینی و فرهنگی است که نمازگزاران مؤمنی در آن رفت و آمد می کنند[7] و دوستی با این افراد، در بینش انسان مؤثر است. با ایجاد پیوند و آشنایی میان مؤمنان، نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی انسان فراهم می آید. 

کسی که با خوبان ارتباط دارد، حتی اگر به آن درجه از تکامل نرسد که به سبب خداترسی، مرتکب گناه نشود، به سبب حیا و شرم از برادران دینی خود، راه انحراف را در پیش نمی گیرد.حضور در نماز جماعت و اهمیت داشتن حضور مرتب در مسجد برای انجام فریضه نماز و اعمال مذهبی دیگر سبب می گردد فرد دوستی انتخاب نماید که در همین طیف باشد. و انتخاب دوست خوب و متدین نیز متقابلاً سبب حضور بیشتر در اماکن مذهبی خصوصاً انجام فریضه نماز در مسجد خواهد بود.

نقش نماز در تعامل اجتماعی از نظر مقام معظم رهبری:

نماز یک زنگ بیداری و یک هشدار در ساعات مختلف شبانه روز است، به انسان برنامه می‌دهد و از او تعهد می‌خواهد، به روز و شبش معنا می‌دهد و از گذشت لحظه‌ها حساب می‌کشد. جمع‌بندی راهکارهای اجرایی در تسهیل روابط جمعی و تقویت انضباط اجتماعی، می‌تواند فرهنگ بی‌تفاوتی را، که یکی از ابزارهای موفقیت دشمن در زمینه‌ی تهاجم فرهنگی اوست، حذف نماید و به عبارت دیگر، حذف فرهنگ بی تفاوتی از طریق راهکارهای اجرایی، مصوّبه فقاهت اسلامی موجب استمرار و بیمه‌ی انقلاب اسلامی و حاکمیت صالحان و خنثی شدن ترفند دشمنان اسلام و نظام جمهوری اسلامی خواهد شد. حُسن ختام این نوشتار را با حُسن مطلع همایش و عنوان اجلاس به پایان می‌بریم که زندگی بدون نماز، یعنی حیات بدون تحرّک، سرباز بدون اسلحه، آبشار بدون آب، کوه بدون قلّه، هوای بدون اکسیژن، آتش بدون حرارت و باد بدون برودت. در زندگی بدون نماز، انسان بصورت میّت متحرک، ماشین کوکی و همانند عشق دروغین درمی‌آید. آخرین نظریه فلاسفه شرق و غرب این گونه عنوان شده است که: زندگی مادّی، زمانی از پوچی و سرگردانی نجات می‌یابد که به دامان «نماز» پناه ببرد.

 

آثار فرهنگی نماز جماعت در روابط اجتماعی

همانطور که میدانید مساجد از زمان پیامبر اکرم (ص) محل پذیرش افراد مختلف و محل برگزاری اجتماعات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی بود، امروز نیز پذیرای مربیان وعالمان و متربیان جهت تعلیم و تربیت و مکان راز و نیاز اولیای راستین و محل قرب الهی است.

از آنجاییکه حضور فیزیکی امام جماعت عملاً در میان همه اقشار مختلف مردم مسلمان و نمازگزار یا ممکن نیست و یا به صورت ملاقات با بخش کوچکی از مردم امکان‏پذیر است. اما به برکت حضور در نماز جماعت ارتباط معنوی و صمیمانه مردم با امام جماعت میسّر می‏گردد و مومنین و عافین و طالبین دین از وجود ائمه جماعات بهره ‏مند می‏گردند. و همچنین امامان جماعت نیز در بالابردن سطح علمی و فرهنگی و آگاهی اسلامی نمازگزاران تلاش مضاعف می‏کنند. و با تعامل و همفکری یکدیگر یک فضای سالم و پاکیزه و دینی برای رشد ارکان اسلام و مسلمین تدارک می بینند و یک روابط اجتماعی صمیمی و سالم را ایجاد می کنند.

همانطور که می‏دانیم تربیت،یکی از ارکان حیات اجتماعی انسان است، و لذا توجه به ابعاد مختلف تربیتی، توجه به شخصیت والای انسان است. در اصول تربیتی، محیط زیست یکی از عوامل تأثیرگذار بوده و می‏تواند کفه ترازوی تربیت را به نفع خود سنگین نماید. بنابراین مساجد و مکانهای برگزاری نماز جماعت به عنوان یکی از محورهای تربیتی قابل توجه می‏باشد.

به هنگام اذان و به وقت نماز یومیه و با ندای مؤذن بندگان مومن و صالح، وقت ‏شناس و قدر دان به سوی میعادگاه ها و مساجد برای راز و نیاز با معبود خود می شتابند حضور به موقع و منظّم نمازگزاران در صفوف نماز جماعت در ارج نهادن به ندای «حیّ علی خیر العمل» دارد و نشانگر نیاز انسانها به اعمال نیک می‏باشد که در سایه انجام عمل خیر به آرامش درونی می‏رسند و با عطر معنویت و تقوی که از وجود افراد صالح و متقی تراویده می شود، روح و جان خود را با عطر معنویت مومنین و متقین معطر می سازند.

انجام اعمال عبادی نماز جماعت به صورت یک دست و منظم، بیانگر این حقیقت است که اگر افراد مسلمان اراده بکنند می‏توانند در تمام امور زندگی نظم و انضباط داشته و با بهره گرفتن از قابلیت‏های نهان و آشکار خود، حلاّل مشکلات خود و دیگران باشند و با برادران دینی خود در حل مشکلات بکوشند.

به عبارت دیگر هم اکنون که جماعت مؤمن نمازگزار اراده کرده و به دلخواه و به صورت اختیاری همه با هم، در کنار هم برای احیاء شعائر اسلامی قدم پیش گذاشته و مصمم به انجام آن هستند، به همان نسبت خواهند توانست در سایر امور دینی پیش گام بوده و با بهره‏ گیری از نیروی ایمان و استعدادهای موجود، قلّه‏ های کمال و موفقیت را تسخیر کنند. و هرگاه این رفتارها به صورت مدام و مستمر صورت بگیرد (حضور در جماعت) از خلاقیتها و صفات خدا پسندانه افراد صالح بهره برده و متأثر شده، در نتیجه به اصلاح و خودسازی پرداخته و این شکوفایی را به جامعه نیز سرایت خواهند داد. در علم روانشناسی این مرحله از رفتار به رمز خویشتن یابی معروف است، مساجد و سایر مکانهای نماز جماعت علاوه بر محل نیایش بودن، منابع اشاعه فرهنگ اسلامی و محل به نمایش گذاشتن قدرت و اقتدار امت اسلامی نیز می‏باشد. و روزانه سه یا 5 بار افراد مؤمن در خدمت خالق خود بوده و برای جان نثاری و اطاعت از سایر اوامر مولا اعلان آمادگی می‏کند و نفس این عمل هشداری است برای دشمنان اسلام، و گام نخستین برای حرکت احیاء عدالت اجتماعی و ظلم ستیزی.

علاوه بر مطالب ذکر شده اجتماع مسلمین در نماز جماعت بسان دژ محکم و سنگر مقاومت و مقرّ فرماندهی و محل تصمیم گیریهای مهم سیاسی، فرهنگی و اجتماعی می‏باشد. و در برابر توطئه‏ گران و بدخواهان دین، اعلام موضع کرده و آرامش نسبی آنها را به هم می‏ریزد و همچنان که کشورهای استکبار جهانی چون آمریکا و اسرائیل و انگلیس از اتحاد و اجتماع و همدلی مسلمین در صفوف نمازهای جمعه و جماعت به لرزه افتاده و در مقابل اسلام و مسلمین همیشه تسلیم بوده و هستند و خواهند بود و نماز جماعت نشان از اتحاد و همدلی و تعامل و همفکری اسلام و مسلمین در تمامی زمینه های فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی می باشد.

امام راحل(ره) در این رابطه فرمودند: «شما ملت برای اسلام قیام کردید و برای اسلام این همه زحمت کشیدید و دارید می‏ کشید. مراکزی که مراکز بسط حقیقت اسلام است،... فقه اسلام است و آن مساجد است، اینها را خالی نگذارید این یک توطئه است که می ‏خواهند مسجدها را کم کم خالی کنند. مساجد باید مرکز تربیت صحیح باشد...»(8)

ما نیز به فرمان بنیانگزار کبیر انقلاب لبیک گفته و هیچ وقت سنگر تعلیم و تربیت و تزکیه را خالی نگذاشته و با حضور گسترده و پور شور خود در صفوف نماز های جمعه و جماعت مشت محکمی بر دهان دشمنان اسلام و مسلمین خواهیم زد انشاءالله.

پیشنهادات:

در پایان مقاله بنده پیشنهاداتی در هر چه بهتر برگزار شدن نماز جماعت و میزان مشارکت مردم و همچنین در تعامل در روابط بین نماز جمعه و روابط اجتماعی دارم که در ذیل به آنها اشاره می شود.

1-در پایان نماز جماعت بین ائمه جماعت و نمازگزاران تعامل و همفکری برقرار شود.

2-سعی شود بعد از نماز جماعت کلاس های مختلفی چون کلاس احکام و فرهنگی و هنری و حتی ورزشی برگزار شود.

3-بعد از نماز جماعت و جمعه جلسه پرسش و پاسخ بین مسئولین برقرار شود بعنوان مثال یک هفته پرسش و پاسخ بین فرماندار و مردم جلسه بعد بین شهردار و مردم و... که در این صورت شرکت مردم و حضور مردم در نماز جماعت بیشتر و پر رنگ شده و به طور خود کار و به مرور زمان حضور مردم در نماز جماعت شرطی خواهد شد.

4-در پایان نماز حدالامکان بین نمازگزاران مسابقه برگزار شود در زمینه های مختلف علمی و فرهنگی و ورزشی و احکام و... و در پایان جوایزی به برندگان اعطا شود که این روش نیز میزان مشارکت و تعامل و همفکری اجتماعی را بیشتر و بهتر خواهد کرد.

5-بین الصلاتین اجازه سخنرانی به مسئولین داده نشودچون در نماز جماعت از هر قشر و از هر نوع ایده و عقیده و با سلایق مختلف و همچنین از لحاظ جسمی و روحی مختلفی حضور دارند بعنوان مثال شخصی مریض هست و نمی تواند بیشتر بنشیند یا بایستد وبا سخنرانی فلان مسئول ناراضی شده و حضورش کمرنگ می شود, بهتر است بعد از نماز مراسم برگزار شود.

6-یکی ازبندها و شرایط گرفتن کارت فعال بسیج شرکت در نماز جماعت باشد.

7-دادن تخفیف های ویژه در سطح شهر و منطقه به نمازگزاران آنها را برای شرکت در نماز های جماعت تشویق خواهد کرد.

8-دادن فرصت وتشویق جوانان و نمازگزاران با استعداد برای موذنی و مکبری در میزان مشارکت بیشتر مردم در نماز جماعت موثر می باشد.

منابع:

از قرآن و احادیث و روایات و فرمایشات امامان و همچنین فرمایشات رهبر معظم انقلاب بهره جسته ام.

1-سوره رعد آیه 22

2-سوره انفال آیه3-4

3-الکسیس کارل

4-نماز و زندگی ص124

5-اصول کافی ج3 ص255

6-کتاب پرستش آگاهانه ص159

7-تحف العقول ص258

8-نماز و زندگی ص112

9-حاج آقا حداد امام جماعت مسجد جهانگیر کلیبر

تهیه و تنظیم :رضا آقازاده کلیبر